وضعیت نفتی ایران در اقتصاد مقاومتی چگونه است ؟
اصطلاح «اقتصــاد مقاومتی» اولین بار در تاریخ 16/06/1389 توسط مقام معظم رهبری وارد ادبیات اقتصادی کشور شد.
1- غرب که از «الگوشدن انقلاب اسلامی ایران» برای ملت های مسلمان و آزادیخواه در هراس بوده و هست، در 33 سال گذشته از هیچ اقدامی برای ممانعت از این کار فروگذار نکرده و در عرصه های نظامی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جنگ های تمام عیاری را علیه ایران به راه انداخته است.
2- در عرصه نظامی، هشت سال جنگ تحمیلی، در عرصه فرهنگی به تعبیر مقام معظم رهبری ناتو یا شبیخون فرهنگی، در عرصه سیاسی، پروژه انزوای سیاسی و در عرصه اقتصادی، به زعم خود «تحریم های هوشمند و فلج کننده» را به کار برده است.
3- ما باید بپذیریم که در یک «جنگ تمام عیار اقتصادی» با آمریکا و دنیای غرب هستیم، دشمن که به خوبی «نقاط ضعف اقتصادی» ما را تشخیص داده است، تلاش دارد تا با برنامه ریزی و تحریم های شدید، این «نقاط ضعف» را به «تهدید»ی علیه ایران تبدیل و شریان های اقتصادی ما را مختل کند، در واقع «اقتصاد مقاومتی» یک سیاست راهبردی است که با اشراف کامل به نقشه های دشمن، تلاش می کند تا این «تهدیدها» را به «فرصت» تبدیل کند.
4- برگ برنده ایران در تمام عرصه های یاد شده، حضور گسترده و قاطعانه مردم بعنوان اصلی ترین حامی نظام و گوش به فرمان رهبری بوده است، در این مرحله نیز هدف نهائی دشمن از این تحریم های گسترده این است که با تحت فشار قرار دادن مردم، آنها را در مقابل نظام قرار دهد، اگرچه مسئولان آمریکائی در اظهارات خود، هدف از این تحریم ها را «دولت ایران» عنوان می کنند نه «ملت ایران»، اما مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: «می گویند ما طرفمان ملت ایران نیست! دروغ میگویند؛ اصلاً طرف، ملت ایران است. تحریم برای این است که ملت ایران به ستوه بیاید، بگوید آقا ما به خاطر دولت جمهوری اسلامی داریم زیر فشار تحریم قرار میگیریم؛ رابطه‌ی ملت با نظام جمهوری اسلامی قطع بشود. هدف اصلاً این است»16/06/1389.
5- غربی ها با تصویب قطعنامه 1929 در سال 2010 موج جدیدی از تحریم با محوریت؛ تحریم خرید نفت ایران، تحریم بانک مرکزی و بانک های ایران، تحریم سرمایه گذاری خارجی در اقتصاد ایران به خصوص در بخش انرژی، تحریم حمل و نقل دریائی و هوائی ایران، تحریم تجاری (ممنوعیت فروش کالا از اقلام با فناوری پیشرفته تا خودرو سواری به ایران) را در دستور کار خود قرار داده اند.
6- یکی از اصلی ترین نقاط ضعف اقتصادی ما «بیماری اعتیاد»ی است که اقتصاد ما از گذشته تا کنون به آن دچار بوده است و به واقع باید گفت این اقتصاد، همچون یک فرد دارای بیماری «اعتیاد»، به مواد مخدر و «طلای سیاهی به نام نفت» اعتیاد و وابستگی شدید داشته و دارد.
7- اما چند نکته پیرامون نفت در ایران:
الف) نفت، کالایی استراتژیک که روز پنجم خرداد 1287 برای اولین بار در ایران، در مسجدسلیمان کشف شد و صدور آن از سال 1292 ش / 1913 م - یعنی یکسال پیش از وقوع جنگ جهانی اول ـ آغاز شد، نویسنده انگلیسی کتاب « Oil Persian » در این باره می‌نویسد:
«… روز 26 ماه مه سال 1908 [5 خرداد سال 1287] که عملیات چاه‌کنی به عمق 1180 پا رسیده بود، نفت فوران کرد و متجاوز از 50 پا از دستگاه حفاری بالا زد. به این ترتیب صنعتی آغاز شد که طی دو جنگ، نیروی دریایی انگلستان را نجات داد ولی برای ایرانیان زحمتی ایجاد کرد که از مجموع مزاحمت های سیاسی دولت های بزرگ بیشتر بود.»
ب) دستیابی به نفت ایران برای انگلیسی‌ها، یک جهش بزرگ در نظام اقتصادی کشورشان و به مانند خون در رگ اقتصاد بریتانیا بود، در حقیقت اعمال نفوذ دائمی بر دولت های قاجار، به قدرت رساندن رضاخان و یا اشغال خاک ایران، رویدادهایی است که انگلیسی‌ها در همه آنها یک هدف مشترک را دنبال می‌کردند و آن حفظ منابع نفتی ایران بود.
ج) کشور ایران، از لحاظ «مجموعه ذخایر نفت و گاز» در جهان اول است(1) اما وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی از گذشته موجب شکل گیری یک "اقتصاد تک محصولی" شده است. در کشور ما، متاسفانه سال‌هاست که همچنان نفت را به صورت خام صادر و درآمد حاصل از آن را نیز در "بودجه جاری" مصرف می کنیم.
د) هم اکنون ایران دارای 600 میلیارد بشکه نفت درجا است اما همه آن قابل استحصال نیست. ضریب بازیافت نفت( Oil Recovery Factor ) به طور میانگین 26درصد است، یعنی به نوعی می توان گفت از این میزان نفت درجا تنها 156 میلیارد بشکه نفت قابل استحصال است. در چنین شرایطی و با توجه به میزان تولید روزانه نفت ایران، تقریبا 112 سال دیگر می توان نفت تولید و از این منبع عظیم خدادادی استفاده کرد.(2)
هـ) اکثر مخازن نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود هستند و در طول این دوره تولید نفت آنها کاهش یافته و یا به عبارتی وارد دوره نیاز به فرایند EOR شده اند.(3)
8) مقام معظم رهبری پیرامون موضوع نفت می فرمایند:
«تا دهها سال دیگر، دنیا محتاج نفت و گاز است؛ این یک مطلبِ مسلّم است. استکبار و قدرتهای استکباری میدانند که رگ حیاتشان به نفت و گاز وابسته است. آن روز که نتوانند این نفت ارزان را به دست بیاورند، آن روز که مجبور باشند برای تهیه‌ی نفت و گاز امتیاز بدهند و از زورگوئی دست بردارند، آن روز برای آنها مصیبت بار است. 01/01/1391
« اگر این نفتی که دست کشورهای این منطقه است، در دست اروپایی‌ها بود و بنا بود آنها به شما مردم و مردم سایر کشورهایی که امروز نفت تولید می کنند، بفروشند، برای هر استکانش جان شما را می گرفتند!... امروز به خاطر خیانت بعضی از کشورهای تولید کننده نفت و هم‌دستی‌شان با دزدان غارت‌گر بین المللی، به جای اینکه نفت، وسیله ای در دست کشورهای تولید کننده آن برای کسب سود یا استفاده سیاسی و اقتصادی باشد، به عکس به عنوان وسیله ای در دست مصرف کنندگان قرار دارد!... در حقیقت نفت در مشت آن‌هاست، نفت مال ماست؛ اما سیاستش در دست دیگران است! چنین سرمایه ای مایه دردسر است». 13/03/1373
«ما باید به اینجا برسیم و بتوانیم خودمان را از درآمد نفت واقعاً بی‌نیاز کنیم. یکی از بزرگترین بلیات اقتصاد ما، و نه فقط اقتصاد ما، بلکه بلیات عمومی کشور، وابستگی ما به درآمد نفت است. من چند سال قبل از این گفتم - البته آن وقت مسئولین دولتی از این حرف هیچ استقبال نکردند - ما باید به جائی برسیم که اگر یک روزی به خاطر قضایای سیاسی، اقتضائات سیاسی، یا اقتضائات اقتصادی در دنیا، اراده کردیم که صادرات خودمان را مثلاً برای مدت پانزده روز یا یک ماه متوقف کنیم، بتوانیم... اگر یک روزی اقتصاد کشور از درآمد نفت و صادرات نفت بریده شود، این توان را ملت ایران و نظام اسلامی در ایران به دست خواهد آورد؛ که تأثیرگذاری‌اش در دنیا فوق‌العاده است. ما باید به اینجا برسیم. خب، این حمایت میخواهد؛ باید از صادرات حمایت بشود.» 26/5/1390
«ما این نفت را ضایع می کنیم؛ البته این، کار امروز و دیروز نیست؛ دهها سال است که بنای اقتصاد و پیشرفت کشور روی این روش گذاشته شده است و یک شبه هم نمی شود آن را عوض کرد. من ده، دوازده سال پیش به مسئولان آن روز گفتم آن روزی انسان در قضیه نفت احساس رضایت می کند، که کشور قادر باشد با اختیار خودش اعلام کند که من مصلحت می دانم امروز تولیدم را فلان قدر کم کنم؛... امروز می خواهم صادرات نفتم را این قدر کم کنم و نفت را در کارهای غیرسوخت مصرف کنم- سوخت، بدترین استفاده از نفت است و دنیا الی ماشاء الله استفاده های بهتر از سوخت نفت را کشف می کند و پیش می رود- آن روز ما می توانیم خوشحال باشیم و به نفت خشنود باشیم.» 29/3/85
اما آنچه مسلم بنظر می رسد، این است که :
9) وابستگی شدید اقتصاد ما به نفت، این «سرمایه بین نسلی»، یک «نقطه ضعف آشکار» در اقتصاد ماست که دشمن در این جنگ تمام عیار اقتصادی، بصورت ویژه بر روی آن تمرکز کرده است تا این نقطه «ضعف» را به «تهدید»ی جدی علیه ما تبدیل کند، ما باید نوع نگاهمان به نفت را تغییر دهیم، باید بپذیریم که نفت یک «سرمایه» است و نه «درآمد»، باید بپذیریم که «خام فروشی» بدترین نوع استفاده از این سرمایه تمام شدنی است.
و بفهمیم بین سرمایه و درآمد فرق است، نفت سرمایه است نه درآمد کسی با نفت‌فروشی بخواهد مملکت را اداره کند یعنی با سرمایه‌فروشی، نفت را باید تبدیل کرد به یک سرمایه دیگر از آن درآمدش باید استفاده کرد (4)
اقتصاد مقاومتی ما باید تمام تلاش و توان خود را برای حل هرچه سریع تر این معضل اساسی به کار ببندد و این شدنی نیست مگر با پایبندی به «الزامات اقتصاد مقاومتی».
اصلی ترین الزامات اقتصاد مقاومتی از نگاه مقام معظم رهبری شامل موارد ذیل می شود:
«مردمی کردن اقتصاد، جزو الزامات اقتصاد مقاومتی است. این سیاستهای اصل ۴۴ که اعلام شد، میتواند یک تحول به وجود بیاورد؛ و این کار باید انجام بگیرد. البته کارهائی انجام گرفته و تلاشهای بیشتری باید بشود. بخش خصوصی را باید توانمند کرد».
«کاهش وابستگی به نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است. این وابستگی، میراث شوم صد ساله‌ی ماست. ما اگر بتوانیم از همین فرصت که امروز وجود دارد، استفاده کنیم و تلاش کنیم نفت را با فعالیتهای اقتصادیِ درآمدزای دیگری جایگزین کنیم».
«مسئله‌ی مدیریت مصرف، یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است؛ یعنی مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و تبذیر. هم دستگاه‌های دولتی، هم دستگاه‌های غیر دولتی، هم آحاد مردم و خانواده‌ها باید به این مسئله توجه کنند؛ که این واقعاً جهاد است».
«یک بُعد دیگرِ این مسئله‌ی تعادل در مصرف و مدیریت مصرف این است که ما از تولید داخلی استفاده کنیم».
«هدفمند کردن یارانه‌ها هم در جهت شکل دادن به اقتصاد ملی است».
«استفاده‌ی حداکثری از زمان و منابع و امکانات. از زمان باید حداکثر استفاده بشود».
«حرکت بر اساس برنامه، یکی از کارهای اساسی است. تصمیمهای خلق‌الساعه و تغییر مقررات». 03/05/1391
10) و اما نکته پایانی:
مردم و مسئولان ما باید واقعاً بپذیرند که ما در یک نقطه بسیار حساس به سر می بریم، همبستگی ملت و نظام در این برهه تاریخی می تواند کشور را به خوبی از «پیچ تاریخی» عبور دهد و به تعبیر رهبر انقلاب : «
یک واقعیت دیگر هم این است که اگر کشور در مقابل فشارهای دشمن - از جمله در مقابل همین تحریمها و از این چیزها - مقاومت مدبرانه بکند، نه فقط این حربه کُند خواهد شد، بلکه در آینده هم امکان تکرار چنین چیزهائی دیگر وجود نخواهد داشت». 03/05/1391