دانشگاه محقق اردبیلی در سال ۱۳۵۷ فعالیت خود را با عنوان «دانشکده کشاورزی» و با پذیرش نخستین دوره شامل ۳۰ دانشجو در رشته کشاورزی عمومی آغاز کرد. این مجموعه در سال ۱۳۷۰ از دانشگاه تبریز منفک و بهعنوان «مجتمع آموزش عالی» مسیر مستقل خود را ادامه داد. در سال ۱۳۷۵، همزمان با برگزاری کنگره بزرگداشت علامه مقدس اردبیلی و با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، نام آن به «دانشگاه محقق اردبیلی» تغییر یافت.
بهعنوان تنها دانشگاه جامع استان اردبیل، این دانشگاه دارای سایت اصلی در مرکز استان و سه دانشکده فعال در شهرهای نمین، پارسآباد و مشگینشهر است. در حال حاضر، دانشگاه حدود ۱۲۹ هزار مترمربع فضای آموزشی و کمکآموزشی در اختیار دارد و نقش محوری در توسعه علمی، فرهنگی و پژوهشی منطقه ایفا میکند.
این دانشگاه میزبان ۱۳٬۰۲۴ دانشجوی ایرانی در مقاطع مختلف است؛ شامل ۲۱ دانشجوی کاردانی، ۸٬۴۵۸ دانشجوی کارشناسی، ۳٬۴۳۲ دانشجوی کارشناسیارشد و ۱٬۱۱۳ دانشجوی دکتری تخصصی. افزون بر این، بیش از ۱٬۲۰۰ دانشجوی بینالمللی از کشورهای مختلف نیز در دانشگاه مشغول به تحصیل هستند. بدنه علمی دانشگاه شامل ۴۲۲ عضو هیئت علمی است که از این میان ۲ نفر استاد ممتاز، ۱۵۸ نفر استاد تمام، ۱۵۹ نفر دانشیار، ۹۷ نفر استادیار و ۶ نفر مربی میباشند. همچنین دانشگاه دارای ۳۰ مجله علمی–پژوهشی و ۳۶۰ کارمند در بخشهای مختلف اداری و پشتیبانی است.
دانشگاه محقق اردبیلی با در اختیار داشتن ۱۰ دانشکده، ۳ مرکز تحقیقاتی، ۳ پژوهشکده، ۱۸ هسته پژوهشی و یک مرکز نوآوری و رشد واحدهای فناور، تلاش میکند بستر مناسبی برای توسعه آموزش عالی، پژوهشهای پیشرفته و تجاریسازی دانش فراهم آورد.
از جمله مراکز مهم دانشگاه میتوان به آکادمی زبان برای ارتقای کیفیت آموزش زبانهای خارجی؛ مرکز سلامت و تندرستی با هدف توسعه علوم ورزشی و ارائه خدمات تخصصی؛ مرکز پژوهشهای فرهنگی آذربایجان برای تقویت هویت فرهنگی مناطق آذرینشین؛ آزمایشگاه مرکزی بهمنظور استفاده بهینه از تجهیزات پیشرفته در آموزش، پژوهش و فناوری؛ و موزه تاریخ علوم اردبیل با هدف نمایش میراث علمی و سیر تحول دانش در منطقه اشاره کرد.
دانشگاه محقق اردبیلی با تکیه بر سرمایه انسانی توانمند و امکانات علمی گسترده، همواره در مسیر ارتقای کیفیت آموزش، توسعه پژوهشهای اثرگذار و گسترش تعاملات ملی و بینالمللی گام برمیدارد.