گزارش حلقه تربیتی صالحین شهید پوررحیمی 5 آبان 93
بسمه‌تعالی
امام
باقر علیه السلام فرمودند:
اگر
مردم می‌دانستند چه فضیلتی در زیارت امام حسین علیه السلام است، از شوق، جان می‌سپردند
و نفسشان از روی حسرت و اندوه قطع می‌شد
بحارالانوار،
ج 98، ص 18، ح 1.
جلسه حلقه صالحین
شهید پوررحیمی در مورخ 5/08/93 رأس ساعت 13 با تلاوت آیاتی چند از کلام‌ا.. مجید
توسط برادر حسن‌زاده در دانشکده علوم‌انسانی برگزار گردید در این جلسه که با توجه
به واقع شدن در ایام ماه محرم تشکیل شده بود همکاران در بیان مصیبت کربلا و اعلام
و حسنات آن به بحث پرداخته و یکایک همکاران در ارتباط با موضوع جلسه به بیان نظرات
خود پرداخته و با استناد به احادیث موجود نکاتی را بیان نمودند. حال به پاره ای از
آن در ذیل اشاره می‌شود:
مقام امام حسین علیه السلام در روایات
در حدیث صحیحی آمده است: پیامبری نیست مگر این که سرزمین کربلا
را زیارت کرده و به آن سرزمین خطاب کرده که ماه درخشنده‌ای را در تو دفن می‌نمایند.
حضرت نوح در کربلا
وقتی کشتی نوح بر روی آب سیر می‌کرد به سرزمینی رسید که نوح از
تلاطم شدید آن ترسید که کشتی غرق شود. گفت:"طفت الدنیا و ما اصابنی فرع مثل
هذه الارض"؛ همه دنیا را دور زدم و مثل این سرزمین، دلهره و نگرانی به من دست
نداد، جبرئیل نازل شد و گفت: "اینجا سرزمین کربلا و قتلگاه حسین علیه السلام
فرزند آخرین پیغمبر خدا است." حضرت
نوح و اصحابش برای مظلومیت آن حضرت گریه کردند و بر قاتلش لعن نمودند.
حضرت ابراهیم در
کربلا
شیخ الانبیاء، حضرت ابراهیم علیه السلام وقتی سوار بر اسب بود،
از این سرزمین می‌گذشت، پای اسبش لغزید و از اسب زمین خورد و سرش شکست،
گفت:"الهی ما حدث منی؟"؛ خدایا! چه لغزشی از من سر زده که این چنین شد؟
به اراده الهی اسبش به سخن آمده و گفت: این سرزمین کربلاست و فرزند آخرین پیامبر
الهی را در اینجا می‌کشند؛ به خاطر همدردی با خون پاک آن عزیز زهرا خون سرت جریان
پیدا کرد.
حضرت خاتم الانبیاء
محمد مصطفی صلوات الله علیه در کربلا
حضرت فرمودند مرا به سرزمینی سیر دادند، که گفته می‌شد اینجا
کربلاست (سرزمین حزن و اندوه) "و اُریتُ فیهِ مَصرَعَ الحُسَینِ علیه السلام
وَ اصحابه؛ و در آنجا قتلگاه فرزندم حسین و اصحاب با وفایش را به من نشان دادند، و
در آنجا یک مجلس سوگواری و عزاداری برپا شد.
حضرت سید الاوصیاء
امیرالمومنین علی علیه السلام در کربلا
ابن عباس می‌گوید: همراه حضرت علی علیه السلام در مسیر صفین بودم،
وقتی به دشت کربلا (ساحل فرات) رسیدیم پیاده شدیم. ناگهان آن حضرت با صدای بلند
گریه کردند و فرمودند: "یَابنَ عباس أتعرف هذا الموضع؟"؛ آیا این سرزمین
را می‌شناسی؟ عرض کردم: نمی‌شناسم.
حضرت فرمودند: اگر مانند من می‌شناختی از اینجا نمی‌گذشتی مگر این که مانند من
گریه می‌کردی ... این را فرمودند و گریه زیادی کردند طوری که اشک از محاسن شریف آن
حضرت جاری و بر سینه مبارکشان می‌ریخت. فرمودند: "این سرزمین کربلاست، که محل
شهادت حسینم و هفده نفر از نسل من و فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌باشد و مانند
مکه و مدینه و بیت المقدس شناخته می‌شود.
زیارت امام حسین علیه
السلام، بزرگترین ارزش
امام صادق علیه السلام فرمودند: زیارت امام حسین علیه السلام از هر عمل پسندیده‌ای ارزش و
فضیلتش بیشتر است.
افتخار زمین کربلا
امام صادق علیه السلام فرمودند:
زمین کعبه گفت: کیست مثل من، و حال آن که خانه خداوند متعال بر
من بنا شده و مردم از اطراف و اکناف به طرف من می‌آیند و حرم امن الهی قرار داده
شده‌ام
و چه فضیلت‌هایی که برای زیارت این مکان مقدس وارد شده از آن
جمله: حضرت علی ابن الحسین علیهماالسلام فرمودند: تسبیح گفتن در مکه افضل است از
خراج و مالیات که در راه خدا انفاق شود. (وسائل الشیعه، ج 13، ص 288، باب 45.)
و حضرت باقر علیه السلام می‌فرمایند:
سجده کننده در مکه به منزله در خون غلطیدن در راه خداست. در روایتی دیگر آورده‌اند
که طعام خوردن در مکه به منزله روزه داشتن در غیر مکه است. و راه رفتن در مکه
عبادت خداوند است. (وسائل الشیعه، ج 13، ص 288، باب 45. )
و در ادعیه بسیاری درخواست زیارت خانه خدا وارد شده است.
با این حال خداوند به زمین کعبه خطاب کرد: ساکت باش که فضیلت
تو در برابر فضایل زمین کربلای حسین چون سوزنی باشد و اگر نبود خاک و تربت کربلا،
هرگز تو را فضیلت نداده بودم و اگر کسانی که کربلا ایشان را در بردارد (حضرت سید
الشهدا و اصحابش) نبودند، تو را و آنچه
تو هم اکنون به آن فخر می‌کنی نمی‌آفریدم.
و خداوند کربلا را بهترین زمین در بهشت قرار داده است...
مقایسه انفاق در حج و
در مسیر کربلا
عبدالله بن سنان می‌گوید: به امام
صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم پدرت درباره انفاق در راه حج می‌فرمودند
به هر درهمی که در این راه خرج کنی برای او هزار درهم حساب می‌شود. کسی که در مسیر
زیارت امام حسین علیه السلام انفاق می‌کند برای او چیست؟ حضرت فرمودند: به هر
درهمی که در این مسیر صرف می‌کند: هزار هزار هزار(تا ده مرتبه هزار را تکرار
کردند) برای او حساب می‌شود و علاوه بر این رضایت و خشنودی خداوند و دعای خیر
پیامبر اکرم صلی اله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام و ائمه معصومین علیه
السلام برای اوست (مکیال المکارم، ج 2، ص 414. )
ثواب زیارت حسین علیه
السلام برابر بیست حج
راوی می‌گوید: امام صادق علیه
السلام به من فرمودند: تاکنون چند مرتبه حج را بجا آوردی؟ عرض کردم: نوزده
مرتبه. فرمودند: اگر حجت را بر بیست برسانی (در ثواب) مثل کسی هستی که یک بار قبر
امام حسین علیه السلام را زیارت کرده است. (ثواب الاعمال، ص 92، کامل الزیارات،
باب 66.)
در روایت دیگری آمده که زیارت امام حسین برابر سی حج مقبول می‌باشد.
در حدیث دیگری از امام صادق علیه
السلام آمده است که امام با یک زائر امام حسین راجع به ثواب زیارت اینگونه
فرمودند: برای چه اینجا آمده‌ای؟
زائر عرض کرد: برای زیارت حسین علیه السلام آمده‌ام. فرمود:
هیچ خواسته‌ای نداشتی؟
عرض کرد: هیچ آرزویی مگر این که آن حضرت را زیارت کنم و سلام
دهم و به وطنم برگردم. حضرت فرمودند: شما چه ثوابی در زیارت آن حضرت می‌بینید؟
عرض کرد: ما زیارت حضرتش را مایه برکت در جان، اهل و فرزندان و
مال و معایشمان و موجب برآورده شدن حاجاتمان می‌بینیم.
حضرت فرمودند: آیا می‌خواهی بیش از این، از فضیلت زیارت آن
حضرت برای تو بیان کنم؟ عرض کرد: ای فرزند رسول خدا زیادتر برایم بفرمائید.
حضرت فرمودند: زیارت امام حسین علیه السلام معادل یک حج مقبول
خالصانه‌ای ست که با رسول خدا صلی الله علیه و آله انجام شود. او از این مقدار
تعجب کرد.
حضرت فرمود: ای والله (تعجب می‌کنی؟) برابر دو حج. و پیوسته از
زیارت آن حضرت زیاد فرمودند، تا این که فرمودند: زیارت امام حسین علیه السلام
برابر با سی حج مقبول خالصانه ایست که با رسول خدا صلی الله علیه و آله بجا آورده
شود. (وسائل، ج 14، باب 450.)
ترس از ترک شدن حج
راوی می‌گوید: محضر امام صادق
علیه السلام شرفیاب شدم، حضرت فرمودند: امسال حج مشرف نشدی؟ عرض کردم: چیزی
که حج بروم نداشتم ولی عرفه در کنار قبر امام حسین علیه‌السلام بودم. حضرت
فرمودند: از آنها که سرزمین منا را درک کردند کم نیاوردی، بعد فرمودند:
"حقیقتا اگر اکراه این را نداشتم که مردم حج را ترک کنند، هر
آینه حدیثی را برای شما (درباره زیارت امام حسین علیه السلام) بیان می‌کردم که
هرگز زیارت آن حضرت را ترک نمی‌کردید. (وسائل، ج 14، ص 464/ بحارالانوار، ج 98، ص
91، ح 32.)
و در حدیث دیگری امام باقر علیه
السلام فرمودند: اگر مردم می‌دانستند چه فضیلتی در زیارت امام حسین علیه
السلام است، از شوق، جان می‌سپردند و نفسشان از روی حسرت و اندوه قطع می‌شد. (بحارالانوار،
ج 98، ص 18، ح 1.)
مدفن شاه شهیدان کربلا مظهر آیات یزدان کربلا
مخزن اسرار قرآن کربلا مرکز ترویج ایمان کربلا
منشاء غفران یزدان کربلا مظهر الطاف رحمان کربلا
روایات متعددی داریم که زیارت امام حسین علیه السلام معادل حج
و عمره می‌باشد، و روایات مختلفی که معادل یک حج، دو حج، بیست حج، سی، هفتاد،
هشتاد، صد و هزار حج است و ظاهراً این ثواب‌های مختلف به حسب مراتب معرفت و رعایت
آداب و شرایط می‌باشد.
فلسفه و اهداف قیام عاشورا از دیدگاه امام
حسین(ع)
دوست گرامی در پاسخ به پرسش شما ذکر مطالبی
به عنوان مقدمه کاملا ضروری به نظر می‌رسد (لذا در صورت عدم تمایل به مطالعه قسمت
مقدماتی می‌توانید مستقیما به بخش «نتیجه بحث» در انتهای پاسخ مراجعه کنید).
برخی با ارائه نظریات نسنجیده و غیر قابل
قبول پیرامون فلسفه قیام عاشورا، تصویر وارونه و یا حداقل نامناسب با شأن رهبری این قیام ارائه کرده‌اند و
هیچ کدام از آنها، در ارائه یک تصویر روشن و جامع از انگیزههای قیام امام حسین(ع) توفیق نداشتهاند.
در این مجال کوتاه نیز نمی‌توان به تفصیل به این پرسش پاسخ داد لذا به صورت مختصر
در این زمینه باید گفت: یک پژوهشگر و یا شخص سوال کننده پیرامون تاریخ عاشورا
اگر بخواهد به ماهیّت و جوهره قیام عاشورا تا حدّ زیادی پی ببرد، باید در گام
نخست، با نگاه و مطالعه جامع و کامل در باره امام
حسین(ع)، به زندگی، شخصیّت و مقام حضرت به عنوان امام معصوم، شناخت لازم و کافی
پیدا کند و سپس با مطالعه و تعمّق لازم در بیانات و گفتار حضرت که در مقاطع مختلف
قیام و حتّی پیش از آغاز آن درباره انگیزه حرکت خویش بیان کرده است، به فلسفه و
ماهیّت قیام آن حضرت تا حدّ زیادی شناخت پیدا کند.
اکنون با این مقدمه و با توجّه به این که
بهترین و مطمئنترین سند برای شناخت فلسفه و اهداف نهضت
سیدالشهدا(ع)، کلمات خود آن حضرت و یا امامان دیگر در این باره است، مجموع خطبهها، سخنان، نامهها و وصیتنامه امام حسین(ع) که در باره اهداف و انگیزههای قیام عاشورا است و نیز برخی از تعابیر
زیارت نامههای متعدّد و
مختلف که از امامان دیگر در باره حضرت رسیده است و در آنها به انگیزه قیام پرداخته
شده است، مورد مطالعه و بررسی قرار داده و سپس با استخراج فهرست‌وار اهداف قیام،
به تفسیر و تحلیل آنها، می‌پردازیم :
1 ـ امام حسین(ع) در مکه در جمع گروهی از
علما و نخبگان دیگر مناطق اسلامی با ایراد خطبهای شورانگیز و کوبنده، ضمن یادآوری
وظیفه سنگین و تکلیف خطیر علما و بزرگان شهرها در باره پاسداری از کیان دین و
اعتقادات مسلمانان و پیامدهای سکوت در برابر جنایات امویان، از خاموشی آنان در
برابر سیاستهای دین‌ستیزانه حاکمان اُموی انتقاد کرده و
هرگونه همراهی و سازش با آنان را گناه نابخشودنی دانستند.
حضرت در پایان سخنان خود، هدف از اقدامات و فعالیتهایش را برضدّ
نظام ستمگر حاکم (که چند سال بعد خود را در قالب یک
نهضت نشان داد) چنین اعلام فرمودند:
خدایا تو میدانی آنچه از
طرف ما انجام گرفته است (از سخنان و اقدامات برضدّ حاکمان اُمَوِی) به خاطر رقابت
و سبقت جویی در فرمانروایی و افزون‌خواهی در متاع ناچیز دنیا نبوده است، بلکه برای
این است که نشانههای دینت را (به مردم) نشان دهیم (
برپاگردانیم) و اصلاح در سرزمینهایت را آشکار کنیم.
میخواهیم بندگان ستمدیدهات در امان باشند و به واجبات و سنّتها و احکامت عمل شود.
از این جملات میتوان چهار هدف را برای اقدامات و فعالیتهای امام حسین(ع) که در عصر حاکمیّت یزید جزء
اهداف قیام حضرت به شمار میرفت، استخراج کرد:
الف ـ احیای مظاهر و نشانههای اسلام اصیل و ناب محمدی
ب ـ اصلاح و بهبود
وضع مردم سرزمین‌های اسلامی
ج ـ مبارزه با ستمگران اُموی جهت تأمین
امنیّت برای مردم ستمدیده
د ـ فراهم ساختن بستری مناسب برای عمل به
احکام و واجبات الهی
2ـ امام حسین(ع) ضمن وصیّتنامهای که هنگام خروج از مدینه و در زمان وداع با
برادرش محمّد بن‌حنفیّه برای وی نوشت، هدف از حرکت خویش را چنین بازگو کرد:
من نه از روی سرمستی و گستاخی و نه برای فساد
و ستمگری حرکت کردم.
بلکه تنها برای طلب اصلاح در امّت جدم حرکت کردم. میخواهم امر به
معروف و نهی از منکر کنم و به سیره جدم و پدرم علی بن‌ابی‌طالب عمل کنم.
و در زیارتهای مختلف که
در باره امام حسین(ع) از امامان(ع) وارد شده، این تعابیر فراوان دیده می‌شود:
«اَشْهَدُ اَنَّکَ قَدْ اَقَمْتَ الْصَّلوهَ
وَ آتَیْتَ الزَّکوهَ وَ اَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ»
گواهی میدهم که تو نماز
را بپا داشتی و زکات دادی و امر به معروف و نهی از منکر کردی.
از این عبارات، اهداف ذیل را از قیام حضرت،
میتوان استفاده کرد:
الف ـ طلب اصلاح در امور امّت پیامبر(ص)
ب ـ امر به معروف
ج ـ نهی از منکر
د ـ عمل به سیره رسول‌خدا(ص) و
امیرالمؤمنین(ع) همانند برپایی نماز و پرداخت زکات
3 ـ حضرت در نامهای که در زمان اقامت خویش در مکّه در پاسخ
دعوت به نامههای اشراف و بزرگان کوفه مبنی بر آمدن به
کوفه، نوشتند، فلسفه قیام خود را چنین بیان فرمودند:
به جانم سوگند، پیشوا کسی است که به کتاب خدا
عمل کند، عدل و داد را محقق سازد، معتقد به حقّ باشد، خود را به آنچه در راه خدا
هست پایدار بدارد.
امام(ع) در این نامه، هدف از قیام را، تلاش
در جهت برپایی حکومتی میداند که رهبر و پیشوای آن، صفات و امتیازات
ذیل را دارا باشد:
الف ـ به کتاب خدا حکم کند.
ب ـ عدالت را در جامعه حاکم کند.
ج ـ متدیّن ومعتقد به دین خدا باشد.
د ـ خود را وقف خدا و اهداف الهی کند.
4ـ حسین بن‌علی در نامهای که ضمن آن
از بزرگان بصره دعوت به همیاری و همراهی با وی کرده است، علّت و هدف از نهضت خویش
را چنین بیان می‌کند:
من شما را به کتاب خدا و سنّت پیامبرش میخوانم.
همانا سنّت پیامبر(ص) از بین رفته است و بدعت زنده شده است.
و در جواب عبدالله بن‌مُطیع میفرماید:
کوفیان به من نامه نوشته و از من خواستهاند به نزدشان بروم،
چون امیدوارند (که با رهبری من) نشانههای حقّ زنده و بدعتها نابود شود.
و نیز در نامهای که به
شیعیان بصره نوشتند، فرمودند:
من شما را به زنده کردن نشانههای حقّ و نابود
کردن بدعتها میخوانم.
از مجموع نامه و پاسخ حضرت، این اهداف را میتوان برای نهضت عاشورا استفاده کرد:
الف ـ دعوت (و عمل) به کتاب خدا و سنّت پیامبر ـ ص ـ
ب ـ احیای سنّت پیامبر(ص) که از بین رفته
است، و برپایی مظاهر حقّ و حقیقت
ج ـ از بین بردن بدعتها (که جایگزین
احکام خدا و سنّت پیامبر(ص) شده است).
5ـ اباعبدالله درخطبهای که پس از
برخورد با حرّ بن‌یزید رِیاحی در منزل «بَیْضَه» ایراد فرمودند، انگیزه قیام خود
را با استناد به فرمایش پیامبر ـ ص ـ، چنین بیان کردند:
ای مردم ! رسول‌خدا ـ ص ـ فرمودند: کسی که
فرمانروای ستمگری را ببیند که حرام خدا را حلال کرده و پیمان الهی را شکسته و با
سنّت رسول‌خدا ـ ص ـ مخالفت ورزیده در میان بندگان خدا با گناه و تجاوزگری رفتار
می‌کند، ولی در برابر او با کردار و گفتار خود
برنخیزد، برخدا است که او را در جایگاه (عذاب‌آور) آن ستمگر قرار دهد. هان (ای مردم) بدانید که اینها تن به فرمانبری از شیطان داده و اطاعت از فرمان الهی را رها کرده
و فساد را نمایان ساخته و حدود خدا را تعطیل نمودهاند، درآمدهای
عمومی (بیت المال) مسلمانان را به خود اختصاص دادهاند و حرام خدا
را حلال و حلالش را حرام کرده‌اند و من شایستهترین فرد برای تغییر دادن (سرنوشت و امور
مسلمانان) هستم
از این خطبه و یا نامه، علّت قیام
سیدالشهدا(ع) را میتوان این امر دانست که حاکمان بنیاُمَیّه (به ویژه یزید) اقدامات ضدّ دینی زیر
را مرتکب شدهاند:
الف ـ فرمانبری از خدا را رها کرده و به
اطاعت از شیطان رو آورده‌اند؛
ب ـ فساد را (در زمین) آشکار کرده‌اند؛
ج ـ حدود الهی را تعطیل کرده‌اند؛
د ـ بیت‌المال را به خود اختصاص دادهاند؛
ﻫ ـ حرام خدا را حلال و حلال الهی را حرام
کرده‌اند.
از این رو است که در زیارات وارده در باره امام حسین(ع)، شهادت به برپایی
احکام الهی و سنّت پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) توسط حضرت، داده شده است:
«اَشْهَدُ اَنَّکَ قَدْ حَلَّلْتَ حَلالَ
اللهِ وَ حَرَّمْتَ حَرامَ اللهِ وَ اَقَمْتَ الصَّلاهَ وَ آتَیْتَ
الزَّکاهَ وَ اَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ دَعَوْتَ
اِلی سَبِیلِکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ»
شهادت میدهم که تو حلال
خدا را حلال و حرام خدا را حرام کردی و نماز را بپا داشتی و زکات دادی و امر به
معروف و نهی از منکر کردی و (مسلمانان را) با پند
و اندرز نیکو، به راه روش خود، فراخواندی.
و همچنین:
شهادت میدهم که تو به
عدل و داد امر کردی و(مسلمانان را) به سوی این دو دعوت کردی.
6ـ پیشوای سوّم درمنزل «ذوحُسَم» در توجیه حرکت خویش چنین فرمودند:
آیا نمیبینید که به
حقّ عمل نمیشود و از باطل بازداشته نمیشود؟ (در چنین شرایطی) باید مؤمن، به حقّ
خواهان دیدار خدا باشد. من چنین مرگی را جز شهادت و
زندگی با ظالمان را جز ننگ و خواری نمیبینم.
امام(ع) درباره ذلت‌ناپذیری خود به عنوان هدف
دیگر از قیام خویش، بیانات دیگری نیز دارد، از جمله در مقابل پیشنهاد عبیدالله که
حضرت را بین کشته شدن و بین بیعت کردن با یزید مخیّر کرده بود، میفرماید:
«... هیهاتَ مِنَّا الذِلّه یأبی اللهُ ذلکَ
لَنَا وَ رَسُولُهُ وَ المؤمنُونَ ...»
از ما دور باد که پستی را پیشه خود کنیم،
(چرا که) خدا و رسول او از آن ابا دارند.
نکته شایان توجّه در این فراز آن که امام
حسین(ع) عدم ذلت‌پذیری خود را مستند به امر خدا و سیره رسول‌خدا(ص) و مؤمنان میداند، چرا که مؤمن واقعی با پیروی از فرمان
خدا و تأسّی به سیره رسول‌خدا، به هیچ رو به ذلّت تن در نمیدهد.
و نیز در جای دیگر فرمود:
به خدا سوگند، من دستم را (به نشانه بیعت)
همانند شخص خوار به آنان (پیروان یزید) نمیدهم و همانند
فرار بردگان، فرار نمیکنم. .
و باز فرمود: مرگ در عزت، بهتر از زندگی در ذلّت است.
از مجموع این سخنان، این اهداف را میتوان استفاده کرد:
الف ـ ترویج حقّ و عمل به آن
ب ـ نهی از ترویج باطل و بازداشتن از عمل به
آن
ج ـ عدم پذیرش زندگی ذلّت‌بار و ننگین دنیا و
انتخاب زندگی با سعادت آخرت.
7ـ امام صادق(ع) در زیارت اربعین، هدف از
نهضت حسینی را چنین بیان میفرماید:
(حسین بن علی(ع)) جان خویش را در راه تو
(خدا) فدا کرد تا بندگانت را از بیخبری و سرگردانی گمراهی نجات دهد.
از دیدگاه امام ششم، سیدالشهدا(ع) با نهضت عاشورا، اهداف زیر را تعقیب میکردند:
الف ـ نجات مسلمانان از بی خبری نسبت به
احکام دین و وظایف خویش در برابر پروردگار
ب ـ رهایی بندگان خدا از گمراهی با آگاه
ساختن آنان به لزوم پیروی از رهبران واقعی دین
نتیجه بحث
با اندکی دقّت در اهداف استخراج شده از این
بیانات، ملاحظه می‌شود که امام(ع) علّت و انگیزه قیام خویش را،
مبارزه با منکرات فراوان در جامعه اسلامی و تبلیغ و ترویج معروف در بین مسلمانان،
اعلام میکنند.
بنابراین، فلسفه اصلی و نهایی نهضت حضرت را میتوان در یک هدف
جامع و کلّی یعنی «احیای فرهنگ اسلام اصیل و
ناب محمدی ـ ص ـ و زدودن زنگارهای تحریف
و بدعت از دین جدّشان» خلاصه کرد. البته حضرت راهکار و ابزار لازم جهت جامه عمل پوشاندن به این هدف
را، در عنصر «امر به معروف و نهی از منکر» میدانند. از اینرو در وصیّت‌نامه خود به محمّد بن‌حنفیه مینویسند: «ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن
المنکر» و یا (چنان که گذشت) در زیارتنامههای مربوط به
حضرت آمده است: «... وَ اَمَرْتَ بالمعروف وَ نَهَیْتَ عَن المنکر»
توضیح مطلب آنکه: اگر حضرت
علّت حرکت خویش را مبارزه با اموری، همچون رواج بدعتها، مخالفت با
کتاب خدا و حلال و حرام الهی، نابودی سنّت پیامبر ـ ص ـ ، شیطان محوری و ترک خدا
محوری، فساد، ظلم، بیعدالتی و ناامنی در جامعه اسلامی، تعطیلی
حدود الهی، در انحصار گرفتن و تاراج بیت‌المال مسلمانان و ... میدانست، تمام این امور حاکی از فراوانی و شیوع
امری به نام «مُنْکَر» در جامعه اسلامی بود،
که حضرت خود را موظّف به نهی از آن می‌دانستند.
و نیز اگر اباعبدالله(ع) جامعه اسلامی را به اموری از قبیل: عمل به کتاب خدا و سنّت
پیامبر(ص)، احیای مظاهر و نشانههای حقّ، ایجاد امنیّت، اصلاح و بهبودی وضع
امور امّت و مسائلی از این قبیل، فرامیخواند، این مسأله نشانگر آن است که
امری به نام «معروف» در جامعه از بین رفته یا دست کم
در حال نابودی بود. از اینرو اگر حضرت از
بیعت با یزید امتناع کرده و با این عمل، از یکسو، آمادگی خود را برای شهادت و مقاومت در
برابر حکومت یزید اعلام کرد، و از سوی دیگر، تلاش خود را جهت
برانداختن حکومت یزید و تأسیس حکومت اسلامی، به کار گرفت، در واقع
سرباززدن از بیعت، به معنای نهی از منکر، ترویج معروف و اتمام حجّت با مسلمانان در
باره حرمت سکوت در برابر بدعتها و جنایات بنیاُمَیّه بود و
بیعت و یا حتّی سکوت در مقابل چنین حکومتی، افزون بر آن که ترویج منکر و مبارزه با
معروف بود، عذر و بهانهای نیز برای افراد عادّی در همکاری با حاکمان
اُموی می‌شد.
به دیگر سخن،
آنچه در سیره حسین بن‌علی به عنوان امام معصوم، مسلم و غیرقابل تردید به نظر می‌رسد، آن است که شخصیّتی همانند امام حسین(ع)
حاضر نبودند با شخصی همچون یزید بیعت کرده و حکومت وی را به رسمیّت
بشناسند، چرا که حضرت با مشاهده و بررسی
عمق انحرافات امّت اسلامی در عصر حکومت معاویه و سپس حکومت یزید، به این نتیجه
رسیده بودند که دیگر نمی‌توان با موعظه و خطبههای آتشین و
سخنرانیهای تهدیدآمیز و تحریک‌کننده، انحرافی را که
در مبانی اعتقادی و سیاسی جامعه اسلامی و نیز در دستگاه خلافت رسوخ
کرده، از بین ببرند. بلکه تنها راه درمان و نجات امّت
اسلامی، برپایی یک نهضت عمیق است که بازتاب و گستره آن، افزون بر آنکه فرامکانی باشد، فرازمانی نیز بوده و در
گستره زمان، الگویی برای آزاد مردان تاریخ باشد.
البته در مقابل، یزید کسی نبود که بدون بیعت گرفتن از امام(ع)، ساکت بنشیند، چرا
که به رسمیّت نشناختن حکومت از سوی افرادی همچون حسین بن‌علی(ع)،
به معنای ردّ مشروعیّت آن و آمادگی برای مبارزه با حکومت بود و یزید به خوبی به
این موضوع آگاهی داشت.
در پایان، جلسه
با نثار صلواتی خاتمه پذیرفت.