نقش زنان در بیداری اسلامی 2

-زن در سیره‌ی بزرگان صدر اسلام

نقش کلیدی زن در زمینه‌های تربیتی، عاطفی، حراست از فضای سیاسی و اجتماعی در سیره‌ی زنان بزرگ صدر اسلام کاملاً مشهود است. برای نمونه می‌توان از حضرت خدیجه(علیهاالسّلام) همسر نبی اکرم (صلّی الله علیه و اله) نام برد.

ام‌ّا‌لمؤمنین خدیجه با حمایت‌های مالی، عاطفی، سیاسی و از همه مهم‌تر ایمانی از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و اله) کلنگ جامعه اسلامی را در حجاز زد و با تولّد فاطمه (علیهاالسّلام) ادامه‏ی دودمان پاک و راه نبی مکّرم اسلام (صلّی الله علیه و اله) را تضمین کرد. زنی که سوره‌ی ضحی در شأن او نازل شد «و وجدک عائلاً فأغنی»(ضحی/7) و خدا با ثروت خدیجه، پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و اله ) را برای کمک به نیازمندان و پیشبرد اسلام بی‌نیاز کرد (مغنیه، ج7، ص579).

 فاطمه (علیهاالسّلام) که از نظر عاطفی چون مادری مهربان به مراقبت و حمایت رسول خدا (صلّی الله علیه و اله) همّت گماشت و مفتخر به کنیه‌ی "امّ ابیها" از سوی حضرت ختمی مرتبت شد. زنی که در کنار رادمرد جهان علی بن ابی‌طالب (علیه‏السّلام) تا حد ایثار دیگران حتّی اسیر کافر، بر خود پیش رفت و سوره‌ی دهر در شأن او و خانواده‏اش نازل شد: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً...».(انسان/8)

فاطمه (علیهاالسّلام) به اعتقاد همه‌ی فرق مسلمین برترین زن عالم است که روایات متواتر نبوی بر سیادت او در دنیا و آخرت دلالت دارد و آخرین سخن و مژده‌ی پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و اله) به او همین مقام بود: «یا فاطمه، أنت سیده نساء العالمین من الاوّلین و الآخرین» (محمدباقر مجلسی، ج37، ص68).

 زنان صحابی بسیاری نیز در تحکیم جامعه‌ی صدر اسلام نقش های مهمی ایفا کردند چون: سمیّه نخستین شهیده‌ی اسلام، نسیبه، اسماء، امّ سلمه که در عقل و فرزانگی زبانزد عموم مسلمانان است، فضّه، امّ ایمن، جویره، صفیه دختر عبدالمطلب، جرهمه و ...(ر.ک: اعلام النّساء المؤمنات).

-نماد بیدارگری

 1- پیشگیری از انحراف سیاسی جامعه‌ی مسلمین

 فاطمه سرور زنان جهان(علیهاالسّلام) نخستین کسی بود که اقدام به حراست از سیاست عدالت گستر اسلام کرد و ماندگارترین نقش سیاسی خود را با خطبه‌ی فدک ایفا کرد، چندین تن از راویان و مورّخان مسلمان از جمله سیّد‌مرتضی این خطبه را با سندی از عایشه نقل کرده است. فاطمه (علیهاالسّلام)  پس از غصب فدک نه تنها به منظور بازستاندن حقّ خود بلکه با هدف دفاع از خط مشی سیاسی اسلام و پیشگیری از انحراف سیاسی جامعه‌ی مسلمین و بیان مبانی اعتقادی و توحیدی نظام سیاسی اسلام، به ایراد خطبه پرداخت و در عین محجوبیت و وقار در مسجد و در جمع زنان و مردان صحابه حضور یافت و با نصب حجابی میان خود و مردان، خطبه‌اش را با بیان اصول اعتقادی اسلام: توحید، نبوت و امامت آغاز کرد. سپس به بیان فلسفه‌ی احکام و اخلاق پرداخت، در ادامه اشاره‌ای به تاریخ اسلام نوپا و نقش علی (علیه‏السّلام) در دفاع از آن کرد، آن‌گاه با سخنان غرّایی به بیداری مسلمانان و انتقاد از سکوت آنان در برابر انحرافات پیش آمده اقدام و توابع این سکوت را پیش بینی کرد (ابن ابی الحدید، ج4، ص93 به بعد؛ احمد طبرسی، ج1، صص149-131؛  مسعودی، ج2؛ ابن طیفور، ص23 و ...).

 فاطمه (علیهاالسّلام) و علی (علیه‏السّلام) با تربیت حسین و زینب (علیهاالسّلام) بر اساس آموزه‌های قرآن و سنّت نبوی، رادمردان و شیرزنان تاریخ‌سازی را به جامعه‌ی بشریت تقدیم کرد.

 این حسین(علیه‏السّلام) فرزند فاطمه (علیهاالسّلام) بود که با قیام عاشورا درس آزادگی به جامعه‌ی بشریت داد و با شهادت خود دین محمد (صلّی الله علیه و اله) را زنده و پایدار نگاه داشت: «إن کان دین محمد لم یستقم إلا بقتلی فیاسیوف خذینی»(ر.ک: کلمات الحسین) و زینب (علیهاالسّلام) پس از شهادت برادر مظلومش پیام رسان این بیداری بود.

 قیام های علویان و فاطمیان در طول تاریخ اسلام  همه الهام گرفته از شجاعت و بیداری مادرشان فاطمه سرور زنان جهان بوده است (ر.ک: مقاتل الطالبین).

 حیات فاطمه (علیهاالسّلام) بیان‏گر نقش زن در تربیت نسلی آگاه، مبارز و مقاوم در جهت برقراری نظام جهانی و عدالت گستر اسلام است و قیام منجی عالم بشریت مهدی موعود(عجل الله فرجه الشریف) با تأسی به آن بزرگ زن جهان اسلام است: «فی إبنۀ رسول الله لی أسوۀ» (طوسی،ص286).

 2- شناساندن امامت و رهبری

 زن صحابی طویل‌العمری که در حراست از امامت و رهبری بر حقّ جامعه اسلامی نقش بارزی داشت حبابه و‌البیه بود. وی همواره جویای امام معصوم و بر حق بود و در این هدف همواره موفّق ماند تا این که در زمان امام رضا (علیه‏السّلام) با معرفت به حضرت از دنیا رفت و حضرت با لباس خود او را کفن کرد محمد حسون، ص292).

 بدیهی است که حبابه گوهر معرفت خود را از طالبان حق دریغ نمی کرد و در شناساندن رهبر شایسته به جامعه کوشش می‏نمود.

 3- مبارزه با استعمار

روند بیدارگری زنان مسلمان در طول تاریخ پرفراز و نشیب اسلام ادامه یافت تا به دوران استعمار غرب رسید. در این زمان نیز تاریخ اسلام شاهد زنان مبارزی بود که محرّک مردان در مبارزه با استعمارگران بودند. برای مثال می‌توان از زنان ایران، عراق، لیبی، الجزایر، اندونزی و ... نام برد.

 این خاطره در اذهان مردم عراق ثبت است که در دوره‌ی نخست مبارزه با اشغالگران انگلیسی، مردان از مبارزه خسته و ناامید شدند، و فرنگیان به طغیان و سلطه‏ی خود ادامه می‌دادند؛ جمعی از زنان در مجلس مردان حاضر شده و با اشعار حماسی غیرت دینی آنان را تحریک کردند:

 شال های ما را بگیرید و چفیه هایتان را بدهید آیا نمی‌بینید که فرنگیان با ما چه کردند؟!

 موضع زنان ایران حتّی در دربار شاه قاجار در حمایت از فتوای تاریخی میرزای شیرازی و تحریم تنباکو در مخالفت با قرار‏داد ننگین رژی که سیطره‌ی اقتصادی استعمار را موجب می‌شد(مراد علی توانا، ص110) و نیز قیام و تحصّن زنان در مسجد گوهرشاد مشهد در مخالفت با کشف حجاب که جمعی از آنان در این واقعه به شهادت رسیدند(ر.ک: رسول جعفریان).

 زنان مسلمان ایران هم پای مردان و با اطاعت از ولایت فقیه در همه‌ی میدان‏های فرهنگی و مبارزاتی و سازندگی به فعالیّت خود ادامه دادند تا به تشکیل نظام اسلامی به رهبری امام خمینی نایل گردیدند و برترین الگو برای زنان مسلمان عصر حاضر شدند، البتّه استقامت شرط تداوم این افتخار و عزّت است.

 درلیبی حضور چشمگیر زنان در حمایت از عمر مختار و مبارزه با استعمارگری ایتالیا  از افتخارات تاریخی این کشور است (ر.ک: تاریخ لیبی).

 در اندونزی نیز زنان مسلمان حضور چشمگیری در نهضت‌های فرهنگی و اجتماعی کشورشان داشتند. و با کمک مردان و پیروی از رهبران مذهبی اصلاح طلبی چون: شیخ احمد خطیب، شیخ محمد طاهر جلال الدین، شیخ محمد جمیل جمبک، حاجی عبدالکریم امر الله (حاجی رسول) و حاجی عبدالله احمد و ... به مبارزه با استعمارگران هلندی و احیای تفکر اسلامی پرداختند ( دلیار نوئر، صص54-46).

 و در مصر ، در یمن، در بحرین... .

 4ـ تأسیس جمعیت‌ها و تشکّل‌های زنان

 تشکیل جمعیت‌ها و اتحادیه‌، احزاب و سازمان‌های اسلامی زنان در کشورهای اسلامی نمادی دیگر از فعالیت بیدار‌سازی آنان است ؛ گرچه از نظر ساختار پدیده‌ای جدید به شمار می‌آید اما از نظر نهادی به قدمت تاریخ اسلام است. جلسات مذهبی خانگی، مکتب خانه‌ها، مجالس حزن و سرور یاد نبی اکرم (صلّی الله علیه و اله) و اهل بیت او (علیهم‏السّلام) در واقع مراکز تجمع همراه با انسی برای زنان بودند که در مکتب سیاسی شیعه نمود بیشتری دارد. مادران شیعه تنها در این مجالس به ویژه سوگواری سالار شهیدان ابی عبدالله الحسین (علیه‏السّلام)، فاطمیه و ... توانسته‌اند درس مبارزه و شهامت را به پسرانشان بدهند و بزرگ مردانی چون امام خمینی (رحمه‏الله علیه) را به جامعه اسلامی حاضر تقدیم کنند.

 تشکّل‏ها با ساختار جدید در ایران و در سایر کشورها نیز مشهود است از جمله عراق، حجاز و نجد، بحرین، یمن، اندونزی و ... برای مثال سازمان اسلامی فاطیما در اندونزی، یایاسن، با هدف گسترش تعالیم اهل بیت (علیهم‏السّلام) در میان امّت اسلامی تأسیس شد و توسط دانشجویان رهبری می‌شود و تاکنون آثار فرهنگی‏ای چون: شرح ادعیه‏ی اهل بیت (ع)، ارائه خدمات آموزشی، کتابخانه‌ای و .... در این خصوص ارائه کرده است (زهرا پیشگاهی‏فر، ص273).

 سازمان نهضت زنان مسلمان در ایران و پیش از انقلاب اسلامی،بنات الهدی در عراق و...

5ـ مشارکت در تظاهرات علیه استبداد داخلی

همان طور که در مقدّمه بیان شد استعمار غرب با جانشین کردن مزدوران داخلی خود و ترویج فرهنگ ملی‌گرایی و پان عربیسم به تحکیم حکومت نامشروع و مستبدانه آنان پرداخت و چندین دهه به واسطه‌ی آنان به حاکمیت خود بر کشورهای‌اسلامی ادامه داد. و با تحمیل خواسته‌های استکبار جویانه خود چون کاپیتولاسیون، سلطه‌ی اقتصادی، تهاجم فرهنگی، و.... تلاش در تحقیر و استثمار ملّت‌های مسلمان کرد. این جا بود که علمای اسلام بار دیگر به اعتراض و قیام اقدام کردند و زنان دوشادوش مردان در این قیام‌ها مشارکت جستند.

 این بار استکبار جهانی، با شگرد جدید جهانی سازی، نظم نوین جهانی، دهکده‌ی جهانی و ... از طریق تحمیل کنوانسیون‌های بین‌المللی چون حقوق‌بشر، حقوق کودک، رفع تبعیض از زنان و ... به جنگ نرم ضدّ فرهنگ اسلامی و در مواردی جنگ سخت و اشغالگری مجدّد کشورهای مسلمان پرداخت. این عمل‏کردهای شیطانی باعث فاصله‌گرفتن جوامع مسلمان از فرهنگ اصیل اسلامی، رواج تبعیض و فساد، فقر روزافزون و مشکلات بی‌شمار دیگری شد.

ملّت‌های تحت سلطه تنها راه نجات را بازگشت به اسلام ناب دیده‌اند و این ادّعا از شعارها، خواسته‏ها، شکل حضور سراسری و ...آن‏ها پیداست.

 برای نمونه کلام صریح چند تن از این زنان را نقل می‌کنیم:

غادۀ الغربی از مبارزان تونس درباره‌ی هدف از قیام گفت: «قیام أخیر ما نتیجه‏ی ستم‌هایی است که حکّام سابق تونس به ملّت روا می‌داشتند... دین اسلام به نحو احسن زن را تکریم کرد امّا انسان از تعالیم دینی خارج شد و در نتیجه‏‏ی این خروج، ما وارد صحنه‏ی سیاسی و اجتماعی شدیم تا نقش واقعی زن را نشان دهیم»(www.bornanews.com )

 آیات القرمزی زن بیست ساله بحرینی  با اشعار حماسی خود ضد آل خلیفه نه تنها زنان بلکه مردان را به مبارزه دعوت کرد: «ما مردمانی هستیم که ذلّت و بدبختی را از بین خواهیم برد و ...» (همان).

هر کسی که اندک آشنایی با الفبای فرهنگ اسلامی داشته باشد در می‌یابد که این مطالبات همان اهداف پیامبران الهی در رسالت الهی‌شان برای جوامع بشری است. قرآن می‌فرماید: « لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...»(حدید/25) و در آیه‏ی دیگر می‌فرمایند: « ...وَ لِلَّهِ الْعِزَّهُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنین‏...» (منافقون/8) و نیز می‌فرماید: « وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ و...»(اسرا/70) و آیات بسیار دیگر.

 البتّه این مشارکت به بهای جان و حیثیت زنان تمام شده زیرا بسیاری از زنان در کشورهای در حال جنبش زندانی، شهید و در مواردی مورد هتک حرمت قرار گرفته‌اند که روزنامه‌ها و سایت‌های خبری مملو از گزارش چنین حوادثی است.

 6ـ ایفای نقش تربیتی

 مهمترین نقشی که زنان مسلمان در بیدارگری داشته‌اند نقش تربیتی در دو حوزه‌ی ذیل بوده است:

 1.ارائه‌ی الگویی مهذّب و آگاه از خود به عنوان زن کامل مسلمان و انسانی مبارز و آزاد؛

 2.تربیت فرزندان پاک، آگاه، مبارز و تشویق همسران به مبارزه.

 امام خمینی (رحمه‏الله علیه) درباره‌ی نقش اوّل فرمودند: «زن با تربیت صحیح خودش انسان درست می‌کند و با تربیت صحیح خودش کشور را آباد می‌کند»( صحیفه‏ی نور، ج8، ص162).

 ایشان بر الگو بودن زنان ایران حتّی برای مردان در مبارزه بارها تأکید ‌فرمودند: «شما بانوان اثبات کردید که مقدّم بر مردها هستید، مردها از شما الهام گرفتند» (همان، ج5، ص177).

 و درباره‌ی نقش دوّم ،که نقش انسان سازی است، آن را هم طراز قرآن می‌دانند: «زن ها مردان شجاع را در دامن خود بزرگ می‌کنند. قرآن کریم انسان ساز است و زن ها نیز انسان ساز، وظیفه‏ی زن‏ها انسان سازی است.» (همان، ج11، ص253) ایشان در  ادامه، انزوای زنان انسان ساز را عامل انحطاط ملّت ها دانسته‌اند (ر.ک: همان).

 در انقلاب‏های فعلی در منطقه شاهدیم که بیداری بحرینی‌ها، مردم قطیف و احساء با حضور زنان آغاز شد.

بحمدالله زن ایرانی در حال حاضر در دو حوزه‌ی خودسازی و جامعه‌پروری الگوی زنان مسلمان منطقه بلکه جهان واقع شده است. مقام معظّم رهبر جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله خامنه‏ای از سال 1363، یعنی27سال پیش، این حوادث و نقش را پیش بینی کرده و در جمع خانم‌های ایرانی فرموده بودند: «حرکتی را که زن ایرانی شروع کرده است از دست ندهید. این حرکت برای دنیا یک پیام جدیدی دارد و ولایت جدیدی است و مشخّصه‌های آن احساس شخصیت زن است و این اوست که گردآورنده‌ی تاریخ است و می‌تواند در جامعه نقش تعیین کننده داشته باشد». (چهارسال با مردم، ص394).

 هم‏‏‏چنین زنان ‌توانسته‏اند با ایفای نقش‌های سیاسی، تبلیغی، علمی و ... در بیدارسازی مشارکت جوید که بیان آن‏ها نیاز به فرصت بیشتری دارد.

  ادامه دارد......

 منابع:

 *قرآن کریم

 *سید رضی، نهج البلاغه، شرح ابن ابی الحدید.

 bornanews.com ‏www.  

 مؤسّسه‏ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی جایگاه زن در اندیشه امام خمینی، تهران، 1375.

 فصلنامه بیداری اسلامی