بسمه‌تعالی

 

 

 

حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) می فرمایند:

 

 مرد خوب با خبر خوب و مرد بد با خبر بد می‌آید؛ یعنی افراد خوب، کلام‌شان نیز خوب است برخلاف افراد بد که از دهان‌شان توهین و غیبت و تهمت خارج می‌شود.

 

امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند:

 

«البُهتانُ عَلی البَری اَعظَمُ مِنَ السَّماء» تهمت زدن به آدم بی‌‌گناه بزرگتر از آسمان‌‌هاست. ذیل این روایت شریف ملّای نراقی فرمودند: «یعنی آسمان تحمّل ندارد که تهمت و بهتان به بی‌‌گناه زده شود و به ‌‌واسطه این بهتان ملائکه الله و اهل آسمان آن کسی را که تهمت ناروا به دیگری زده لعن می‌‌کنند».

 

جلسه حلقه صالحین شهید پوررحیمی در مورخ 7/07/93 رأس ساعت 13 با تلاوت آیاتی چند از کلام‌ا.. مجید توسط برادر حسن‌زاده در دانشکده علوم‌انسانی برگزار گردید در این جلسه که به بررسی راه‌های دوری از تهمت و افتراء و چگونگی رواج افتراء در جامعه پرداخته شد یکایک همکاران در ارتباط با موضوع جلسه به بیان نظرات خود پرداخته و با استناد به احادیث موجود نکاتی را بیان نمودند. حال به پاره ای از آن در ذیل اشاره می‌شود:

 

معنای لغوی افتراء

 

این واژه از ریشه «ف ـ ر ـ ی» و در اصل به معنای قطع کردن و شکافتن است.

 

«فری» به معنای بریدن پوست برای دوختن و اصلاح و «اِفراء» شکافتن آن به قصد افساد است و «افترا» در هر دو معنا به‌کار می‌رود.

 

معنای اصطلاحی افتراء

 

و در اصطلاح به معنای از پیش خود بافتن، به دروغ به کسی چیزی نسبت دادن، متهم ساختن ناروای فرد، گروه یا نهادی خاص از روی بدخواهی، انگیزه‌های خود خواهانه، حسد، انتقام و غیره است.

 

فرق افتراء با دروغ

 

افترا نوعی کذب است، با این تفاوت که افترا دروغ بر ضد دیگران است با کلامی که آنان بدان رضایت ندارند؛ اما «کذب» گاهی در حق خود است و گاهی در حق دیگران، افزون بر اینکه آنان ممکن است رضایت به آن نیز داشته باشند؛ مانند اینکه کلامی غیر واقعی در مدح شخصی یا با هدف اصلاح بین متخاصمین بیان گردد که چنین کلامی دروغ است؛ اما افترا نیست

 

 این واژه و مشتقات آن بیش از ۶۰ بار در قرآن به‌کار رفته است.

 

مترادفات افتراء

 

1. بهتان  2. افک    3.کذب    4.رمی   5.تقول

 

افترا از رذایل اخلاقی است که در همه جوامع بشری رواج داشته و افراد و گروههای متعدد با انگیزه‌های مختلف مرتکب آن می‌شدند، بر همین اساس قرآن کریم به صورت گسترده و در آیاتی پرشمار به این موضوع پرداخته و آن را از جوانب گوناگون بررسی کرده است.

 

تهمت موجب زایل شدن ایمان می‌شود

 

یکی از گناهانی که عامل می‌‌شود انسان دیگر در گناهان دریده شود، تهمت است. تهمت ایمان را از بین می‌‌برد. وقتی ایمان از بین رفت دیگر هر چه معجزه هم بیاوری، باورش نمی‌‌شود. بعضی از کسانی که در محضر نبی ّمکرّم(صلی الله علیه وآله) بودند، شق ّالقمر پیامبر عظیم الشّأن(صلی الله علیه وآله) را دیدند، امّا آن‌‌قدر غرق گناه و نفاق خود بودند که آنچه را دیدند، انکار کردند؛ چون وقتی ایمان آب شد، دیگر تمام است. تهمت ایمان را آب می‌‌کند و از بین می‌‌برد.

 

تهمت، تبعات و پیامدهایی دارد. یکی این است که اعتماد بین انسان‌‌ها را از بین می‌‌برد و جامعه، جامعه‌‌ ناامنی می‌شود. وجود مقدّس حضرت صادق القول والفعل ،امام جعفر صادق(صلی الله علیه وآله) می‌‌فرمایند:«مَنِ اتَّهَمَ أَخَاهُ فِی دِینِهِ فَلَا حُرْمَهَ بَیْنَهُمَا»[کافی،ج7،ص 19 آن کسی که به برادر دینی خودش تهمت بزند، دیگر حرمتی بین آن دو باقی نمی‌‌ماند.

 

عجیب است که پیامبر عظیم‌‌الشّأن(صلی الله علیه وآله) فرمودند: در جامعه‌‌ای که اعتماد در آن از بین رفت، خیرات و برکات ظاهری و مادّی هم از بین می‌‌رود. نه معنویت، بلکه در مادیات خودشان هم، متضرّر می‌‌شوند. یکی از مطالبی که عامل می‌‌شود این اتّفاق بیافتد، تهمت است. فرمودند: تهمت، اعتماد را از بین می‌‌برد و جامعه‌‌ای هم که اعتماد نداشت، مسائل مادّی‌‌اش هم تحت الشّعاع قرار می‌‌گیرد و از بین می‌‌رود.

 

یکی از راه‌های دوری از تهمت مراقبه است

 

اولیاء الهی دائم این تذکر را داده‌‌اند که انسان برای اینکه دچار تهمت نشود، اوّل باید مراقبه داشته باشد و قبل از آن، جامعه را به غیبت دچار نکند.

 

حضرت موسی ابن عمران می‌‌فرماید: «شیطان به صورت انسان آمد و گفت: موسی! من اگر بخواهم جامعه‌‌ای را ناامن کنم، در آن جامعه تهمت را زیاد می‌‌کنم و برای اینکه بخواهم تهمت را در جامعه زیاد کنم، بستر غبیت را فراهم می‌‌کنم.

 

اگر جامعه‌‌ای به غیبت دچار شد به تهمت دچار می‌‌شود.

 

وجود مقدّس امام جعفر صادق(علیه السلام) می‌‌فرمایند: «الْبُهْتَانُ عَلَی الْبَرِیِّ أَثْقَلُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِیَاتِ» [الخصال ج 2 ص 5 بهتان و تهمت زدن به انسان بی‌‌گناه سنگین‌‌تر از کوه‌‌های استوار است.

 

به تعبیر بزرگان کوه استوار با زلزله‌‌های شدید هم تکان نمی‌‌خورد، امّا تهمت آن‌‌قدر سنگین است که به تعبیری کوه با عظمت و استوار را هم می‌‌لرزاند و نمی‌‌تواند بار این گناه باعظمت و کبیره را تحمّل کند.

 

فرق غیبت با تهمت:

 

غیبت به معنای این است که خصوصیت و چیزی که فردی مبتلا به آن است و نباید بگویی را می‌گویی. تهمت یعنی اینکه فردی خصوصیّتی را ندارد، و ما آن خصوصیت را به آن می بندیم.

 

خداوند نسبت به این گناه تهمت کوتاه نمی‌آید. هم در دنیا و هم در آخرت انتقام می‌گیرد. عالم، عالم اثر و مۆثّر است. بعضی مواقع بیان کردند با دعا این اثرات از بین می‌رود و دیگر اجازه نمی‌دهد این اثر بماند امّا خداوند کریم برای تهمت بالصّراحه فرموده است: انتقام می‌گیرم و دعا اثر ندارد

 

گاهی اگر به من و شما بگویند امکان دارد در بستر حرام بروی، بدنمان می‌‌لرزد، مو بر تنمان سیخ می‌‌شود، اشک بر چشممان جاری می‌شود که خدایا من را مبتلا و گرفتار نکن. امّا غیبت اشد است، (اشد باب افعل التفضیل است)

 

عقوبت دنیوی و اخروی تهمت

 

تهمت زدن هم عقوبت اخروی دارد و هم عقوبت دنیوی. عقوبت تهمت هم دنیای انسان را تخریب می‌کند و هم آخرت انسان را. جالب این است راجع به تهمت داریم که خود خداوند در دنیا از تهمت زننده انتقام می گیرد.

 

پیغمبر اکرم یک وقت در حضور اصحاب فرمود: آیا به شما خبر ندهم که بدترین مردم کیست؟ گفتند: بلی یا رسول الله. فرمود: بدترین مردم آن کسی است که خیر خودش را از دیگران منع می کند و هر چه دارد تنها برای خودش می خواهد. آن هایی که حاضر بودند گمان کردند با این مقدمه دیگر بدتر از این افراد کسی نیست. یک وقت فرمود: آیا می خواهید به شما بگویم از این بدتر کیست؟ صنف دیگری را ذکر فرمود. اصحاب گفتند: خیال کردیم بدتر از این گروه دوم دیگر کسی نیست. بعد فرمود: آیا می خواهید از آن بدتر را به شما بگویم کیست؟ گفتند از این بدتر هم مگر هست؟ آنگاه صنف سوم را فرمود: بدتر از این افراد، مردمان بدزبان فحاش تهمت زن و آبروبرند. اینجا دیگر حضرت توقف کرد، یعنی بدتر از اینها دیگر وجود ندارد.

 

امام علی(ع) می فرماید: «لا قحه کالبهت؛ هیچ بی شرمی و وقاحتی چون بهتان زدن نیست»، و نیز می فرماید: «البهتان علی البری ء أعظم من السماء؛ بهتان زدن به آدم بیگناه بزرگتر از آسمان است. امام سجاد(ع) می فرماید: «من رمی الناس بما فیهم رموه بما لیس فیه؛ هر کس به مردم عیبی را نسبت دهد که دارند، مردم به او عیبی را که ندارد نسبت دهند

 

نهی از رفتن به جاهای تهمت برانگیز

 

پیامبر خدا می فرماید: «أولی الناس بالتهمه من جالس أهل التهمه؛ سزاوارترین مردم به تهمت کسی است که با متهمان و افراد مظنون همنشینی کند». امام علی (ع) می فرماید: «إیاک ومواطن التهمه والمجلس المظنون به السوء، فإن قرین السوء یغر جلیسه؛ از (رفت و آمد به) جاهای تهمت برانگیز و مجالسی که گمان بد به آنها برده می شود بپرهیز؛ زیرا دوست بد، همنشین خود را می فریبد» و نیز می فرماید: «من وقف نفسه موقف التهمه فلا یلومن من أساء به الظن؛ کسی که خود را در معرض تهمت قرار دهد، نباید کسی را که به او گمان بد برد، سرزنش کند». همچنین در حدیثی دیگر بیان می کند که: «من دخل مداخل السوء اتهم؛ هر که به جاهای بد رفت و آمد کند مورد بدگمانی و تهمت واقع شود».

 

پیامد تهمت بر بعد معنوی انسان

 

در روایتی از امام جعفر صادق (علیه السلام ) در این باره آمده است :

 

اذا اتهم المؤمن اخاه انماث الایمان من قلبه کما ینماث الملح فی الماء(1).

 

آن گاه که مؤمن به برادر مؤمنش تهمت زند، ایمان در دل او ذوب می شود؛ همان گونه که نمک در آب ذوب می شود.
همان طور که از این روایت بر می آید، تهمت موجب از بین رفتن ایمان مؤمن می شود.

 

راه های درمان تهمت

 

پاک ساختن زبان از آفت تهمت ، با کوششی مداوم میسر خواهد بود.

 

درمان این بیماری را باید با اندیشه و دقت در پیامدهای زشت و نازیبای آن آغاز کرد؛ سپس به یادآوری مستمر آن ها پرداخت که : «فان الذکری تنفع المومنین» (4)

 

یادآوری پیامدهای تهمت ، تنفر و انزجار قلبی انسان از این رفتار زشت و پلید را در پی خواهد داشت و بدیهی است که تمام حرکات درونی و برونی انسان ، بر پایه "دوست داشتن " و "نفرت ورزیدن" انجام می گیرد؛ از این رو می باید در صدد ایجاد و تقویت حالت انزجار از تهمت بر آمد تا بتوان به سوی ترک آن گام برداشت . همچنین باید به ارزش و عظمت آبروی دیگران اندیشید تا به سادگی به سمت تخریب آن گام برداشت .

 

دین مبین اسلام ، آبرو و حرمت مۆ من را بزرگ تر از کعبه و حتی قرآن (5) دانسته است و با آگاهی از چنین ارزشی ، هیچ کس نباید به خود اجازه دهد به حریم آبروی دیگران تجاوز کند. تقویت حسن ظن و حمل رفتار دیگران بر وجه نیکو، راه دیگری برای درمان این بیماری نابود کننده است .

 

 

 

در پایان، جلسه با نثار صلواتی خاتمه پذیرفت.