بسم الله الرّحمن الرّحیم (۱)

خیلی خوش ‌آمدید آقایان عزیز، برادران همدانی! دانسته‌ها و خاطره‌های ما از شهر همدان و شخصیّت‌های همدان را با این بیاناتی که [ارائه] کردید، زنده کردید؛ خیلی از شما متشکّریم.

در بزرگداشت شخصیّت‌های یک شهر یا یک استان، دو فایده حاصل میشود؛ یکی معرّفی آن شخصیّت، و یکی معرّفی آن شهر یا آن استان یا آن منطقه. شما وقتی‌که از مرحوم آقای آقانجفی ‌همدانی تجلیل میکنید، به‌تبعِ این تجلیل، یاد همدان، تاریخ همدان، شخصیّت‌های همدان، امتیازات فراوان همدان در معرض دیدِ همه‌ی شنوندگان و تماشاچیان می‌آید و درواقع همدان را معرّفی میکنید. این هم از برکات یاد این بزرگان است.

خب در همین دوره‌های اخیر همدان، مرحوم آخوند ملّاحسینقلی همدانی و مرحوم حاج شیخ ‌محمّد بهاری و مرحوم آسیّد علی عرب -پدر خود ایشان- و دیگرانی که بودند، شخصیّت‌هایی هستند که هم ازلحاظ علمی برجسته‌اند، هم ازلحاظ معنوی و معرفتی و سلوکی برجسته هستند؛ این یکی از امتیازات این شخصیّت‌ها است؛ درواقع یکی از امتیازات این شهر است که این‌همه و این تعداد شخصیّتِ برجسته را در خودش جمع کرده که اینها جمع کرده‌اند بین مقامات علمی -علمیِ رایج در حوزه‌ها، مثل فقه و اصول و حکمت و مانند اینها- و بین ممشای سلوکی و حرکت سلوکی و تربیت نفس و حرکت اخلاقی؛ جمع بین این دو کرده‌اند که خب آن مصداق اتمّش در این دوره‌های اخیر، مرحوم آخوند ملّاحسینقلی است و بعد هم شاگردان ایشان و تا میرسد به اینها؛ لذاست که همدان مفتخر است به داشتن این شخصیّت‌ها.

راجع به مرحوم آقای آقانجفی (رضوان‌الله‌علیه) متأسّفانه من هیچ توفیقی نداشتم که با ایشان هم‌جلسه بشوم، بنشینم، ایشان را درست زیارت کنم؛ این برای من پیش نیامد لکن خب دورادور ایشان را می‌شناختیم. این دو کتابی که اسم آوردند، که یکی‌اش تفسیر است که انوار درخشان [نام دارد]، یکی هم درخشانْ پرتویی از اصول کافی [است] که درواقع حدیث است. خب این کتابها را هم برای ما فرستادند؛ من گاهی مراجعه هم کرده‌ام؛ [نویسنده‌ی] ملّا و صاحبِ نظر، درعین‌حال فارسی‌نویس، این چیز مهمّی است. بنده بارها گفته‌ام مرحوم مجلسی با آن مقامات عالی، وظیفه‌ی خود میدانست که کتاب فارسی هم بنویسد؛ در کنار دریای عظیمی مثل کتاب بحار که واقعاً یک اقیانوس است، [نوشتن] کتاب حقّ‌الیقین و حیات‌القلوب؛ [یعنی] فارسی‌نویسی برای استفاده‌ی مردم. خب، حالا [اینکه] مرحوم آقای آقانجفی در این کتابهایی که به زبان فارسی نوشته شده، چقدر توانسته‌اند ادبیّات معاصر را مورد ملاحظه و مورد استفاده قرار بدهند، آن بحث دیگری است -اگرچنانچه در این زمینه کمبودی وجود داشته باشد، همان‌طور که شما(۲) گفتید، راهش همین است که یک عدّه از فضلای قم، طلبه‌های قم، دقایق(۳) را استخراج کنند و درواقع ادبیّات این [متون] را تبدیل کنند- لکن مهم، این انگیزه است، انگیزه‌ی با مردم بودن، این ذهن فعّال و پُرتلاش و پُرمحتوا را در اختیار مردم گذاشتن؛ این را مرحوم آقای آقانجفی نشان دادند. درجات ایشان ان‌شاءالله عالی است پیش خدای متعال و خداوند عالی‌تر کند مقامات ایشان را.

خب ایشان از لحاظ سلوکی و معنوی شاگرد پدرشان و اساتید دیگری در نجف -مرحوم آقای قاضی(۴) و شاید دیگران- بودند؛ شاگرد علمی مرحوم آقای نائینی(۵) و مرحوم حاج شیخ محمّد‌حسین(۶) و دیگران هم که بودند. انصافاً ایشان زحمت کشیدند؛ شنیدم یک دوره تقریرات [دارند]؛ در همان مصاحبه‌ای(۷) که آقای صالحی اشاره کردند که بنده آن مصاحبه را خوانده‌ام و دیده‌ام، آنجا ایشان ظاهراً میگویند که من یک دوره درس اصول آقای نائینی را رفتم و نوشته‌های خودم را به ایشان نشان میدادم. خب این باارزش است؛ یعنی اگر واقعاً یک چنین چیزی الان حاضر باشد، آماده باشد و در اختیار حوزه‌های علمیّه قرار بگیرد، از لحاظ علمی چیز باارزش و یک بخشی از ثروتِ علمی و اصولی ما است. خب، ایشان از جنبه‌ی علمی که مقاماتشان این است.

از جنبه‌ی سلوکی [هم]، ایشان انصافاً مردی پارسا و مؤمن [است]، لکن در کنار اینها آن چیزی که به چشم انسان خیلی می‌آید و خیلی جلوه میکند، سلوک انقلابی ایشان است. در دوران جبهه و در دوران جنگ، بنده یکی دو بار همدان رفت‌وآمد کردم؛ هم ایشان، هم مرحوم آقای تألّهی،(۸) این دوتا پیرمرد ملّا، با جوانهای جبهه‌برو آن‌چنان گرم و گیرا بودند که کأنّه یکی از آنها هستند. و همیشه [برای ما] میگفتند و ما اینجا هم از دوستانی که با همدان مرتبطند شنیده بودیم و نقل میکردند و به نظرم میرسد آنجا هم برای ما نقل کردند که این دو بزرگوار جوری بودند که مرجع جوانهای جبهه‌ای بودند؛ هم مسجدشان، هم نمازشان، هم منزلشان، هم برای رفتن به جبهه. این خیلی چیز مهمّی است که یک کسی در این سن و با این مقامات و مرتبه‌ی علمی، غافل از مسئله‌ی مهمّ زمان خودش نباشد. بعضی‌ها از مسئله‌ی مهمّ زمان خودشان که آن تهاجم دشمن و تهدید کشور و تهدید ملّت و تهدید انقلاب و تهدید نظام و همه‌چیز بود، غافل بودند؛ کسانی بودند که از این مسئله غافل بودند؛ این توجّه داشتن این مرد به این معنا، و این جوانها را ارج‌گذاری کردن، این خیلی به نظر ما نقطه‌ی برجسته‌ای است.

به‌هرحال ما از شما آقایان خیلی متشکّریم که نام مبارک این بزرگوار را احیاء میکنید و اینها را بزرگ میدارید. خوب است همین کار نسبت به مرحوم آقای تألّهی و دیگرانی که هستند در استان همدان هم انجام بگیرد. حالا جناب آقای محمّدی اسم آوردند امّا بیش از اینها هستند؛ مثلاً فرض کنید مرحوم آخوند ملّاعلی نهاوندی صاحب تشریح‌الاصول؛ فقیه و اصولی و ملّای برجسته‌ی درجه‌ی یک -که مال استان همدان است- مال نهاوند است؛ و ازاین‌قبیل هستند شخصیّت‌های برجسته‌ی همدانی؛ برای اینها اگرچنانچه بزرگداشتی همین‌طور به نوبت فراهم بشود، همین‌طور که عرض کردیم نه‌فقط تجلیل آن بزرگان و احیای نام آن بزرگان، بلکه تجلیل همدان و تجلیل این خطّه‌ی عالم‌پرور و علم‌پرور است. خداوند ان‌شاءالله درجات آنها را عالی کند، درجات دنیوی و اخروی شماها را هم خداوند عالی کند. به نظرم یکی از آقازاده‌های(۹) ایشان هم -که اینجا هستند- زمان ریاست جمهوری با تشکیلات ما همکاری میکردند؛ چنین به ذهنم می‌آید. آقای انصاری(۱۰) هم که نوه‌ی ایشان‌ هستند. خداوند ان‌شاءالله حفظتان کند.

برادران همدانی که برای مرحوم آقای آقانجفی میخواهند بزرگداشت بگیرند، ... توجّه کنند به حُسن سلیقه‌ و کار را هنرمندانه و خردمندانه از آب درآوردن؛ گاهی اوقات زحمت را میکشیم امّا کار، آن‌چنان‌که بتواند مؤثّر باشد از آب درنمی‌آید؛ این نشود. هرچه ممکن است فکر کنید، کار را هوشیارانه، هوشمندانه، خردمندانه و هنرمندانه و با هنر از آب دربیاورید که ان‌شاءالله بتواند مؤثّر باشد.

والسّلام علیکم و رحمهالله و برکاته


۱) در ابتدای این دیدار -که در چهارچوب دیدارهای دسته‌جمعی برگزار شد- حجّت‌الاسلام والمسلمین غیاث‌الدّین‌طه محمّدی (نماینده‌ی ولیّ فقیه در استان همدان و رئیس شورای برگزاری کنگره)، آقای سیّدعبّاس صالحی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس شورای سیاستگذاری کنگره)، آقای محمّدناصر نیکبخت (استاندار همدان و قائم‌مقام رئیس شورای برگزاری کنگره) و آقای سیّدمحمّدکاظم حجازی (دبیر کنگره) مطالبی بیان کردند.
۲) دبیر کنگره
۳) نکته‌های باریک و ظریف
۴) آیت‌الله سیّدعلی قاضی‌طباطبائی
۵) آیت‌الله محمّدحسین غروی‌نائینی، مشهور به میرزای‌نائینی
۶) آیت‌الله شیخ محمّدحسین غروی‌اصفهانی
۷) اشاره‌ی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به این مطلب که مجله‌ی حوزه در دهه‌ی ۶۰ مصاحبه‌ای با ایشان ترتیب داده و آن را منتشر کرده بود.
۸) آیت‌الله شیخ محمّدهادی تألّهی
۹) آقای سیّدمحسن عرب‌زاده (معاون اداری - مالی نهاد ریاست جمهوری در دوران ریاست جمهوری معظّمٌ‌له)
۱۰) حجّت‌الاسلام شیخ مهدی انصاری (نوه‌ی دختری مرحوم آقانجفی همدانی)